Menu

Jaren 1933-1943

Geen clubbladen meer? (1941)

Tijdens de Duitse bezetting werd het leven in Nederland stapje voor stapje steeds moeilijker. In augustus en september 1941 bleek uit diverse artikelen in het sporttijdschrift Sport in Beeld, dat dit zou gaan gelden voor de clubbladen van de sportverenigingen. Die zouden in opdracht van de commissaris voor niet-commerciële verenigingen en stichtingen vanaf 15 september 1941 niet meer mogen verschijnen. Vanwege de papierschaarste, luidde het officieel. Maar wellicht speelde ook de behoefte van de bezetter mee om “alles” te controleren, zelfs de clubbladen.

Stencilmachine

Hoe dan ook: het zou de communicatie binnen de sportclubs bijzonder lastig maken. Voor de clubbladen was een verschijningsverbod zo ongeveer het ergste wat ze kon overkomen. In eerste instantie zou het verschijningsverbod gaan gelden voor de gestencilde (met een stencilmachine gemaakte) en de gecyclostyleerde (met een cyclostylmachine gemaakte) clubbladen, zo ongeveer de helft van het totaal. Maar nog vóór het ingaan van de maatregel op 15 september bleek, dat ook de andere helft van de clubbladen, de gedrukte bladen, aan de beurt was.

Cyclostylemachine

De vrees in Sport in Beeld van 25 augustus 1941 was, dat er clubbladen zouden verdwijnen, om nooit meer terug te keren. De communicatie tussen de sportverenigingen en hun leden zou moeilijke tijden tegemoet gaan. En menige drukkerij zou een bron van inkomsten gaan missen. In Sport in Beeld van 1 september 1941 wordt verder gespeculeerd over de achtergrond van de maatregel. “Zelfs al willen we niet ontkennen, dat men bij de samenstelling van verschillende clubbladen te ver ging en er te zeer algemeene sportperiodieken in stede van zuiver clubbladen van maakte, dan toch voelen we het groote gemis dat de clubs lijden. Het is duidelijk, dat deze maatregel een tijdelijke is en we behoeven wel niet te zeggen hoe van harte we hopen, dat zij weldra weer opgeheven kan worden”.

Drukpers

 

 

Morituri te salutant – zij die sterven gaan groeten u – staat er boven een uitgebreid artikel in Sport in Beeld van 8 september 1941. Enige tientallen ten dode opgeschreven Nederlandse clubbladen werden besproken, uit verschillende sporten. Voetbal uiteraard, maar ook korfbal, tennis, atletiek, wielrennen, hockey, biljarten en gymnastiek. Gemaakt met de stencilmachine of door een professionele drukker, éénmansbladen of bladen met een uitgebreide redactie, goede en slechte, grote en kleine en vrijwel allemaal maandbladen. De bladen worden besproken en er worden complimenten en lichtkritische noten uitgedeeld, als eerste aan bladen uit Noord-, Oost- en Zuid-Nederland. West-Nederland kwam later aan de beurt.

Op 15 september – de fatale datum – schrijft Sport in Beeld weer over de “papieren slachtoffers van den oorlog”. “Er zijn in ons land thans geen clubbladen meer. (…) Allemaal hebben ze nog eenmaal mogen uitkomen om afscheid te nemen van hun lezers en lezeressen, ´n enkeling is zelfs in volle schoonheid ondergegaan (…) met de optimistische vermelding “het volgend nummer verschijnt drie weken na het einde van den oorlog, bijdragen kunnen thans reeds worden ingezonden”. Er klinkt algemeen echter een weemoedige toon door in deze slotnummers”. Dan worden de clubbladen uit West-Nederland besproken.

De Scrum, 1e jaargang, nr. 1, 31 augustus 1940

Ons clubblad De Scrum (sinds 31 augustus 1940) komt niet aan de orde; het zat niet bij de besproken clubbladen. Dat gold niet voor Sportclub Winkels: “… de club der voetballende kellners, koks en buffetchefs van café-restaurant-dancing Winkels in Amsterdam´s Kalverstraat; bij gebrek aan vrije Zaterdagmiddagen en bij gebrek aan Zondagsrust spelen ze op weekochtenden tegen hun collega´s van American Hotel en Parkhotel”. Ik zie de cartoons al voor me…

Er wordt als volgt afgesloten: “Dat waren Nederland´s clubbladen, thans per 15 September verdwenen. Op de meeste ervan drukte de redacteur zijn eigen stempel: hij besteedde er vele vrije uren aan, schreef ervoor en liet ervoor schrijven, ontdekte nieuwe medewerkers en spoorde de oude medewerkers aan tot geregelde bijdragen, hij zal zich thans op wachtgeld gesteld voelen. De clubbladjournalistiek, in ons land zoozeer verbreid, behoort tot het verleden….”.

Sport in Beeld, 29 september 1941

Einde verhaal, zou je zeggen. Maar in Sport in Beeld van twee weken later – 29 september 1941 – bleek het muisje toch nog een staartje te hebben. Zie het artikel “Clubbladen” hiernaast. Er was toch een uitweg. “Mededelingen die noodzakelijk zijn voor het goed functioneren van de vereniging” konden toch nog als “bestuursmededelingen”  worden gepubliceerd. Zo liep het met een sisser af en  konden de clubbladen toch blijven bestaan.

Wel opmerkelijk, dat een maatregel genomen wordt en na korte tijd weer grotendeels ongedaan gemaakt. Kennelijk was men zich in aanvang onvoldoende bewust van de (ongewenste) effecten. Niet echt een blijk van competentie. Opvallend is dat de discussie over de maatregel en de verbazing en ergernis daarover redelijk open en bloot konden worden geuit. Men wist natuurlijk, dat de bezetter meelas en niet zou aarzelen in te grijpen als de discussie hem niet beviel. Waarschijnlijk waren de emoties groter dan men op papier uitte en was er sprake van voorzichtigheid en zelfcensuur. Anderzijds: het wel of niet mogen verschijnen van sport-clubbladen is niet het meest spannende onderwerp in oorlogstijd. Denkbaar is, dat men opwinding over een relatief ondergeschikt onderwerp toeliet als uitlaatklep voor onbespreekbare emoties over zaken die écht over leven en dood gingen.

Meer hierover lezen? Ga naar:

De Scrum door de jaren heen

RC ´t Gooi in oorlogstijd

 

Comments are closed.